Οι σειρήνες της Ηφαιστίας

Οι πήλινες σειρήνες της Ηφαιστίας είναι ένα από τα τεχνουργήματα που έχουν σημαδέψει περισσότερο την ιστορία των ιταλικών ερευνών στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Λήμνο. Η ανακάλυψή τους έγινε το 1929, τρία μόλις χρόνια μετά από την έναρξη των ανασκαφών της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών στο νησί. Αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη και λόγω του μεγάλου αριθμού παραδειγμάτων που ήλθαν στο φως: ποσότητα που προοριζόταν να παραμείνει μοναδική στο πανόραμα του Βόρειου Αιγαίου και γενικότερα στον ελληνικό κόσμο. 

Από τις 20 σειρήνες που βρέθηκαν στην Ηφαιστία, ένα ζεύγος εμπλούτισε, μαζί με άλλα αντικείμενα από το ίδιο σύνολο, το κύριο μουσείο της Αθήνας, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μετά από κάποιες δεκαετίες, οι άλλες επανήλθαν στο νησί της Λήμνου και εκτέθηκαν στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μύρινας, που εγκαινιάστηκε το 1961. Το 2014, έπειτα από έναν μεγάλο σεισμό που έσεισε τη Λήμνο και άλλα νησιά του βόρειου Αιγαίου, το Μουσείο και οι σειρήνες υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Τελευταία συντηρήθηκαν και πάλι για να εκτεθούν στο ανακαινισμένο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού. 

Η ιστορία των σειρήνων αρχίζει με κάποιες γεωργικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν σε ένα πλάτωμα του βόρειου τμήματος της χερσονήσου της Ηφαιστίας. Σε αυτή τη ζώνη, χάρη στην ειδοποίηση των κατοίκων, ένας εικοσιτετράχρονος σπουδαστής της Σχολής των Αθηνών, ο Filippo Magi, ανακάλυψε ανάμεσα στο 1929 και το 1930 ένα κτήριο με πλούσιο αποθέτη που περιείχε εκατοντάδες αναθήματα. Αποτελούσε τμήμα ενός ευρύτερου ιερού συγκροτήματος, που αποκαλύφθηκε από μεταγενέστερες ανασκαφές και είναι ακόμη σήμερα αντικείμενο ερευνών, κατά πάσα πιθανότητα αφιερωμένου στη λατρεία της Μεγάλης Θεάς Λήμνου. Το ιερό αποτελείται από μια κεντρική ζώνη, με μία αίθουσα που διαθέτει πλευρικά θρανία και ένα άδυτον, από κάποιους χώρους βοηθητικούς και αποθήκευσης τροφίμων πίσω από την κεντρική ζώνη, και από το κτήριο με τον αποθέτη. Αυτό το τελευταίο διατάσσεται σε δύο επίπεδα: 2 στο κατώτερο βρίσκονται οι βοηθητικοί χώροι, ενώ στο ανώτερο υπάρχουν 3 δωμάτια το ένα μετά το άλλο που ανοίγονταν σε μια υπαίθρια ζώνη και έβλεπαν στο κεντρικό συγκρότημα. 

Σε ένα στενό δωμάτιο, ονομαζόμενο Β, κάποια αναθήματα ήταν τοποθετημένα σε ένα υπερυψωμένο πλακόστρωτο. Ο μεγαλύτερος χώρος, ονομαζόμενος C, βρέθηκε γεμάτος, σε κάποια σημεία έφτανε μέχρι μισό μέτρο ύψους, με εκατοντάδες αναθήματα στοιβαγμένα το ένα επάνω στο άλλο. Ανάμεσά τους υπήρχαν τεχνουργήματα διαφόρων τύπων όπως χαλκά, πήλινα αγαλματίδια ανθρώπινων μορφών, ζώων ή της ίδιας της θεάς προστάτιδας της λατρείας, αλλά και εκλεπτυσμένα γραπτά αγγεία, εντόπιας παραγωγής ή εισηγμένα από την Αθήνα και την Κόρινθο. Μαζί με αυτά τα αντικείμενα βρίσκονταν οι 20 πήλινες σειρήνες, κάποιες σχεδόν ακέραιες, άλλες σε θραύσματα. Η χρονολόγηση των σειρήνων τοποθετείται στο πλαίσιο του 6ου αιώνα π.Χ., κάποιες στο πρώτο μισό, άλλες στο δεύτερο, σύγχρονες με το υπόλοιπο υλικό του αποθέτη, όπως τη πρωτολημνιακή κεραμική και τις αττικές και κορινθιακές εισαγωγές. Η χρονολογία αυτή, εξάλλου, βρίσκει παράλληλα στις άλλες τερρακόττες που προέρχονται από τα νησιωτικά κέντρα του Βόρειου Αιγαίου και της Μικράς Ασίας. 

Η περισσότερο αντιπροσωπευόμενη ομάδα αποτελείται από τερρακόττες με ύψος ανάμεσα στα 40 και τα 50 εκατοστά. Αποδίδονται με το πρόσωπο χαμογελαστής κόρης, διακριτικό στοιχείο της αρχαϊκής περιόδου. Φέρουν υψηλό κάλυμμα κεφαλής, τον πόλο, που είναι κοίλος στο εσωτερικό, και ενώτια. Το σώμα είναι αυτό ενός πτηνού, με τα πτερά ανοιχτά και κυρτά που ενώνονται πίσω από την κεφαλή. Η ουρά και τα πόδια ακουμπούν σε μια λεπτή παραλληλεπίπεδη μικρή βάση. 

Για τη δημιουργία μιας σειρήνας ήταν απαραίτητα τέσσερα βήματα, που προέβλεπαν την πραγματοποίηση στοιχείων που εκτελούνταν χωριστά και στη συνέχεια συγκολλούνταν: 

Το κάλυμμα της κεφαλής, το πρόσωπο, το σώμα και η βάση. 

Το κάλυμμα της κεφαλής ήταν πλασμένο με τροχό. Στο οπίσθιο τμήμα, μία μεγάλη οπή υποδεικνύει την ανάρτηση ή τη στερέωση της σειρήνας σε ένα στήριγμα. 

Το πρόσωπο είναι κατασκευασμένο σε μήτρα, ένα πήλινο καλούπι στο οποίο διαμορφώνονταν όλα τα χαρακτηριστικά του προσώπου και στο οποίο απλωνόταν ο ωμός πηλός. Οι μήτρες χρησιμοποιούνταν για αντικείμενα της κοροπλαστικής και η ευρεία χρήση τους στα εργαστήρια πιστοποιείται και στον αποθέτη της Ηφαιστίας, από τον οποίο προέρχονται διάφορα παραδείγματα αφιερωμένα από τους ίδιους τους τεχνίτες που ήταν πιστοί της Μεγάλης Θεάς. 

Το σώμα είναι λεπτό και επίπεδο, εκτός από ένα μέρος εξογκωμένο που αντιστοιχεί στην κοιλιά, από όπου εκφύονται τα πτερά. Ακολουθούν η ουρά, που μπορεί να ήταν στραμμένη προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά, και τα πόδια χωρίς τα άκρα. Η διαμόρφωση του γραμμικού και απλουστευμένου περιγράμματος των πτερών, των ποδιών και της ουράς φαίνεται να είναι αποτέλεσμα περίτμησης από μια λεπτή πήλινη πινακίδα. Για το περίγραμμα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένα αρχικό μοντέλο, ίσως ξύλινο. Η εκτέλεση με την τεχνική της περίτμησης, εμφανής ιδιαίτερα στα καθαρά περιγράμματα των πτερών, ανακαλεί μια τεχνική που χρησιμοποιείτο ευρέως από τους Λήμνιους, όπως μπορούμε να δούμε από τα περίτμητα πήλινα πλακίδια, που παρουσιάζουν διάφορα θέματα όπως μορφές μουσικών. Τέλος, το σώμα και η κεφαλή ήταν συναρμολογημένα και προσέθεταν πήλινα δισκάρια ως ενώτια και κυλινδρικά στοιχεία ως βοστρύχους. 

Η τελευταία εργασία προέβλεπε τη στερέωση της Σειρήνας σε μια λεπτή βάση. Υπάρχουν άλλοι τύποι σειρήνων από το ίδιο σύνολο που στη θέση της βάσης, αντίθετα, έχουν πόδια πτηνού. 

Στις επιφάνειες είναι εμφανή τα ίχνη καύσης, που μπορούν να αποδοθούν σε μία πυρκαγιά που φούντωσε στο εσωτερικό του αποθέτη στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., έπειτα από την οποία το Κτήριο εγκαταλείφθηκε. Η φωτιά και ο χρόνος όμως αφαίρεσαν και μεγάλο μέρος των χρωμάτων που είχαν χρησιμοποιηθεί για να αναδείξουν τις ανατομικές λεπτομέρειες. Σε άλλες περιπτώσεις, αντίθετα, διατηρήθηκαν τα ίχνη καστανού χρώματος που αποδίδουν τις λεπτομέρειες του πτερώματος. 

Από την άποψη της τεχνοτροπίας και της τυπολογίας μπορούμε να πούμε πολλά. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα παραδείγματα του αποθέτη σε 8 διαφορετικές τυπολογίες, αναγνωρίσιμες από τη μήτρα του προσώπου, την παρουσία των ενωτίων και του καλύμματος της κεφαλής, τις διαστάσεις και το σχήμα του σώματος και της ουράς, αλλά και από την παρουσία διακοσμήσεων που αναπαριστούν το πτέρωμα. 

1) Πώς είχαν εκτεθεί στον αποθέτη; 

2) Ποιά ήταν η συμβολική σημασία των σειρήνων; 

3) Ποιοί τις είχαν αφιερώσει; 

Όσον αφορά στο πρώτο σημείο μπορούμε να πούμε ότι οι σειρήνες της Ηφαιστίας δεν μπορούσαν να στηριχθούν μόνες τους λόγω του τοξωτού σχήματος και της λεπτής βάσης. Σε αυτό το δεδομένο προστίθενται, επίσης, το πρόσωπο που είναι στραμμένο προς τα κάτω και η μεγάλη οπή στο οπίσθιο μέρος του καλύμματος της κεφαλής. Από αυτούς τους τρεις παράγοντες προκύπτει ότι οι Σειρήνες είχαν δημιουργηθεί για να κοιτάζουν τον θεατή από τα ψηλά προς τα χαμηλά, σε μια απόσταση τέτοια που να 4 καθιστά αντιληπτές τις λεπτομέρειες του προσώπου και τα χρώματα. Η πιο εμφανής δυνατότητα είναι να ήταν στερεωμένες με καρφιά στους τοίχους ή σε ξύλινα υπόβαθρα όπως οι δοκοί.

 Ο Alessandro Della Seta πριν και ο Gaetano Messineo μετά διατύπωσαν την υπόθεση μιας αρχιτεκτονικής λειτουργίας τους, έχοντας στο νου μια έκθεσή τους σαν ένα είδος συνεχούς ζωφόρου αποτελούμενης από Σειρήνες, που απέληγε στο κέντρο με την τερρακόττα της μορφής της Μεγάλης Θεάς, η οποία είχε βρεθεί μαζί τους. Η υπόθεση αυτή, όμως, φαίνεται ελάχιστα πιθανή για πολλούς λόγους: τη διαφορετική διάσταση των σειρήνων και, κυρίως, το αρχαιολογικό τεκμήριο της εύρεσής τους, η μία επάνω στην άλλη, στο εσωτερικό του κύριου χώρου του αποθέτη, όπως συμπεραίνεται από αυτή τη φωτογραφία της ανασκαφής στην οποία βλέπουμε τη μεγάλη θεά, τμήμα του καλύμματος της κεφαλής μίας σειρήνας και το πρόσωπο μίας σφίγγας. Εξάλλου, όπως προκύπτει από την Οδύσσεια και από άλλες πηγές, οι αρχαίοι φαντάζονταν τις σειρήνες σε αριθμό δύο ή τριών, όπως παρουσιάζονται στην αρχαϊκή αγγειογραφία. Από την άποψη ενός αρχαίου παρατηρητή, πράγματι, θα ήταν δύσκολο να φανταστεί μια θεωρία 20 σειρήνων. 

Είναι περισσότερο πιθανό οι Σειρήνες, όπως οι σφίγγες που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο και ήταν όμοιες ως προς την κατασκευή, να ήταν εκτεθειμένες στο εσωτερικό του δωματίου του αποθέτη ή αγκιστρωμένες σε κινητά στηρίγματα ή στερεωμένες στους τοίχους. Παρόμοια παραδείγματα ήλθαν στο φως και στην κεντρική ζώνη και σε άλλα σημεία διάσπαρτα στο ιερό, πράγμα που σημαίνει ότι τα αντικείμενα αυτά αρχικά δεν φυλάσσονταν στον αποθέτη, αλλά ήταν εκτεθειμένα στην περιοχή του ιερού που προοριζόταν για τελετές και τελετουργικά. 

Με βάση τις αρχαιολογικές μαρτυρίες, η εμφάνιση του εικονογραφικού θέματος των σειρήνων στη Λήμνο ανάγεται στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Οι πρώτες μαρτυρίες απαντούν στην εικονογραφημένη κεραμική εντόπιας παραγωγής, στη λεγόμενη τυρρηνική ή πρωτολημνιακή. Αυτές οι γραπτές σειρήνες ανάγονται μερικές δεκαετίες πριν από τις τερρακόττες του αποθέτη. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η εύρεση, πάντα στο εσωτερικό του ίδιου αποθέτη, κάποιων ομοιωμάτων κτηρίων από τερακκόττα, επάνω στα οποία τεκμηριώνεται, τουλάχιστον σε μία περίπτωση, η παρουσία μιας Σειρήνας, καθισμένης στην επίστεψη του κτηρίου. Τα ομοιώματα αυτά, μερικά από τα οποία αναπαριστούν κτήρια ή κρήνες, χρονολογούνται ανάμεσα στο δεύτερο μισό του 7ου και το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. 

Στη φαντασία των κατοίκων της Λήμνου της αρχαϊκής εποχής, πριν από την άφιξη των Αθηναίων, οι σειρήνες ήταν συνήθεις παρουσίες. Και σε ένα ιερό του άλλου πιο σημαντικού κέντρου του νησιού, της Μύρινας, ήλθαν στο φως διάφορες τυπολογίες Σειρήνων παρόμοιες με εκείνες της Ηφαιστίας. Αυτές οι 5 μορφές εξάλλου μπορούσαν να έχουν λειτουργίες που δεν περιορίζονταν μόνον στη σφαίρα των αναθημάτων. Από την αρχαϊκή νεκρόπολη της Ηφαιστίας πράγματι προέρχονται κάποιες σειρήνες από τερρακόττα που χρησιμοποιούνταν ως ληκύθια και είχαν αποτεθεί στο εσωτερικό μιας γυναικείας ταφής. Οι σειρήνες της Λήμνου έχαιραν μεγάλης εκτίμησης και εξάγονταν: σειρήνες κοροπλαστικής προέρχονται από διάφορα γειτονικά νησιωτικά κέντρα, όπως τα θραύσματα από το Αρτεμίσιον της Θάσου. 

Η άφθονη παρουσία σειρήνων στο ιερό της Ηφαιστίας, όπως και σε άλλες ζώνες του αρχαίου οικισμού, μαρτυρά μια παγιωμένη αναθηματική παράδοση. Στην ακρόπολη οι σειρήνες είναι ακόλουθες της Μεγάλης Θεάς Λήμνου, προστάτιδας του νησιού. Ακριβώς όπως στον ελληνικό κόσμο οι σειρήνες συσχετίζονται ενίοτε με την Ήρα. Η σημασία τους, ειδικότερα, μπορεί να ανιχνευτεί στη σχέση του νησιού και της Ηφαιστίας με τη θάλασσα. Οι σειρήνες, πράγματι, αντικατοπτρίζουν τους φόβους και τις παγίδες της ναυσιπλοΐας. 

Στην Οδύσσεια, η Κίρκη ειδοποιεί τον Οδυσσέα για το σαγηνευτικό και ολέθριο άσμα τους που οδηγούσε στον θάνατο όποιον τις συναπαντούσε. Μόνον ο Οδυσσέας, αφού έκλεισε τα αυτιά των συντρόφων του με κερί μέλισσας και τους διέταξε να τον δέσουν στο κατάρτι του πλοίου, μπόρεσε να επιβιώσει, αν και είχε ακούσει το πλάνο τραγούδι τους. Και οι Αργοναύτες, επιστρέφοντας από το ταξίδι τους στην Κολχίδα, είχαν συναντήσει τις σειρήνες και είχαν καταφέρει να γλυτώσουν τον θάνατο χάρη στο αρμονικό τραγούδι του Ορφέα, που με τις νότες του είχε πνίξει το θανάσιμο άσμα των σειρήνων. Είναι ακριβώς η συσχέτιση με τη μουσική μία περαιτέρω σύνδεση που μας επαναφέρει στη μεγάλη θεά, η οποία στην κεραμική και την κοροπλαστική απεικονίζεται ως μουσική θεότητα. Και οι σειρήνες, όπως είναι γνωστό, συνδέονταν με το τραγούδι και τη μουσική, και ως μουσικούς της λύρας τις συναντάμε να απεικονίζονται στο μεγαλύτερο μέρος των εικονογραφικών παραστάσεων. 

Ποιος αφιέρωσε τις σειρήνες; Η σχέση τους με τη θάλασσα μας επιτρέπει να συσχετίσουμε την αφιέρωση στη μόνιμη σχέση του νησιού με τη ναυσιπλοΐα και τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Εκεί που βρίσκεται η Λήμνος, σε ένα πολυσύχναστο θαλάσσιο σταυροδρόμι, ήταν ένα από τα προγεφυρώματα ανάμεσα στο Βόρειο Αιγαίο και τις περιοχές που έβλεπαν σε αυτό, την Ανατολία και τον Ελλήσποντο. Και η Ηφαιστία, που βρεχόταν από τη θάλασσα από τρεις μεριές, απλωνόταν προς αυτόν τον ίδιο γεωγραφικό και θαλάσσιο χώρο. Το συγκεκριμένο ιερό έλεγχε οπτικά τον κυριότερο λιμενικό σταθμό του οικισμού, έναν σταθμό με έντονη κυκλοφορία είτε από ντόπιους ναυτικούς είτε από περαστικούς από το νησί, όπως υποδεικνύουν και τα πολυάριθμα εισηγμένα αντικείμενα. Οι πήλινες Σειρήνες, λοιπόν, θα 6 μπορούσαν να είχαν αφιερωθεί με αποτροπαϊκή λειτουργία για να τις καταστήσουν ευνοϊκές και να απομακρύνουν τους κινδύνους της ναυσιπλοΐας. Εξάλλου, η ρότα ανάμεσα στο Βόρειο Αιγαίο και τον Ελλήσποντο προκαλούσε τον φόβο ήδη στους αρχαίους ναυτιλλόμενους εξαιτίας των μελτεμιών, του δυνατού αέρα που ακόμη σήμερα προκαλεί βίαιες θύελλες που φτάνουν τα 10 μποφόρ. Ανάμεσα στις δυνάμεις των σειρήνων, πράγματι, ήταν και το ότι μπορούσαν να ηρεμήσουν τους ανέμους ή και να τους σταματήσουν εντελώς. Προς ενίσχυση της σύνδεσης ανάμεσα στην αφιέρωση πήλινων σειρήνων και τη ζωή στη θάλασσα είναι η παρουσία, στο ιερό της Μεγάλης Θεάς, άλλων αναθημάτων που μπορούν να συσχετιστούν με τη ναυσιπλοΐα και με την αλιεία όπως καμάκια, αγκίστρια, βολίδες βυθομέτρησης και δακτύλιοι ανάκτησης της άγκυρας. 

Μια εικονογραφική παράδοση των Σειρήνων πιστοποιείται και σε άλλα κέντρα του βόρειου Αιγαίου και της Μικράς Ασίας, αλλά στη Λήμνο φαίνεται να έχει γνωρίσει, εκτός από μια ιδιαίτερα αξιόλογη παρουσία, μια ιδιότυπη επεξεργασία, ικανή να συνδέσει τη θάλασσα με τη μουσική διαμέσου της μορφής της Μεγάλης Θεάς. 

Dott. Germano SARCONE 

Scuola Normale Superiore, Pisa

Πηγή: https://www.scuoladiatene.it/

Η νομισματοκοπία της Λήμνου

Η κοπή και η εικονογράφηση των λημνιακών νομισμάτων δεν μένουν, βέβαια, ανεπηρέαστες από τις ιστορικές περιπέτειες του νησιού. Η λεηλασία του από τον Φίλιππο Β΄(354-352 π.Χ.) θέτει τέλος στην αθηναϊκή κυριαρχία που είχε εγκατασταθεί το 479 π.Χ. Ώσπου ο Σεπτίμιος Σεβήρος (192-211 μ.Χ.) να της παραχωρήσει την ανεξαρτησία της, η Λήμνος είχε περάσει από τα χέρια των επιγόνων του Αλεξάνδρου, των Ρωμαίων και, για άλλη μια φορά, των Αθηναίων.
Οι πρώιμες κοπές της Μύρινας και της Ηφαιστίας χρονολογούνται πριν από το 348 π.Χ. Η κεφαλή Αθηνάς στον εμπροσθότυπο και κουκουβάγια με σύμβολα στην πίσω όψη, εμφανίζονται σε νομίσματα και των δύο πόλεων. Στη Μύρινα διακρίνονται τρεις ομάδες ανάλογα με την απόδοση των θεμάτων. Στην Ηφαιστία, εκτός από τον «αθηναϊκό» τύπο νομίσματος, μια δεύτερη ομάδα, πιστή στην τοπική παράδοση, αντικαθιστά την κουκουβάγια με κριάρι. Τα ελληνιστικά νομίσματα της Ηφαιστίας έχουν καθαρά θρησκευτική-λατρευτική θεματική. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις τοπικές θεότητες, τον Ήφαιστο και τους Καβείρους. Από το 166 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., το νομισματοκοπείο της Μύρινας είναι ανενεργό ενώ η Ηφαιστία εκδίδει νομίσματα με τον Ήφαιστο. Η πόλη προχωρεί σε ψευδοαυτόνομες κοπές, με την επώνυμη, πυργοστεφή κεφαλή της θεάς Λήμνου στον εμπροσθότυπο και, στην πίσω όψη, το όνομα της πόλης πλάι σε αναμμένη δάδα, θέμα που αναφέρεται σε ετήσιο τελετουργικό εορτασμό στο νησί.
Άλλα εικονογραφικά θέματα είναι η κεφαλή του Διονύσου και τα σύμβολα της λατρείας του, σταφύλι ή κέρας της αφθονίας, η ακτινωτή κεφαλή του Απόλλωνα ως θεού Ήλιου, οι εξάκτινοι αστέρες και οι πίλοι, σύμβολα των Διοσκούρων.

Περιοδικό "Αρχαιολογία"

Διαβάστε  επίσης 

ΜΑΚΑΡΟΝΕΣ

Παρασκευάσματα που δεν τα χωρούσε ανθρώπου νους. Ανάμεσά τους και οι μακαρόνες. Σαν αποτέλεσμα ανέχειας η προσπάθεια αυτάρκειας, θεωρούνταν επιβεβλημένα.
Οι προγιαγιιάδες , οι γιαγάδες και οι μητέρες μας,όταν δεν υπήρχε φαγητό έβγαζαν απ τα "κατώγεια" τους λίγο αλεύρι απ το αλεσμένο στάρι τους και σε λίγο έβλεπες θαύματα.Ζυμαρικά ένα σωρό(μακαρόνες, βαλάνες, αυτούδια και τόσα άλλα σχήματα και γεύσεις),(φλομάρια, τραχανά,πνιγούρι,τηγανόπητες,λουκουμάδες, μαρμαρίτες).
Σαν πρώτοι παρασκευαστές ζυμαρικών καθιέρωσαν γεύσεις ξεχωριστές ,που θα μπορούσαν να είχαν δικαιώματα πατέντας και ευρεσιτεχνείας και που πολλοί θα ήθελαν να δοκιμάσουν άν μπορούσαν. Να λοιπόν μια ευκαιρία για τους ντόπιους να τις θυμηθούν και για τους ξένους να τις γνωρίσουν.
Η παράδοση, πέρα απ το συναισθηματισμό, και η αυτάρκεια ίσως έβγαζαν πολλούς απ τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα που μας οδήγησε το βάθεμα της κρίσης.
Λίγες αγκαρυωνίτισσες αυτό προσπαθούν να αναδείξουν εδώ και λίγα χρόνια. Να μας θυμίσουν την παράδοση και να ξανααναδείξουν την παραγωγή των ντόπιων προϊόντων σαν την πιο σίγουρη διαφυγή απ το βάθεμα της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης της πατρίδας μας.

ΤΟ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟ ΔΑΣΟΣ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ

Το Απολιθωμένο Δάσος της Λήμνου - Ένα Δάσος Διεθνούς Εμβέλειας Ηλικίας 20 εκ. ετών  Η Δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους  (Φωτογραφίες απολιθωμένων κορμών που δημιουργήθηκαν πριν 20 εκ έτη) Το απολιθωμένο δάσος (βλέπε πιο κάτω το χάρτη) δημιουργήθηκε εξαιτίας ευνοϊκών συνθηκών απολίθωσης του δάσους που υπήρχε στην περιοχή πριν από 30 εκατομμύρια χρόνια.  Η δημιουργία του πετρωμένου δάσους συνδέεται άμεσα με την ηφαιστειακή δράση της ευρύτερης περιοχής του Αιγαίου κατά τη διάρκεια κυρίως του Μειοκαίνου. Εκέινη τη εποχή υπήρχε μια γενικευμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή του ΒΑ Αιγαίου και τη Μικρά Ασία εξαιτίας της παρουσίας του τότε ηφαιστειακού τόξου του Ελλαδικού χώρου. Έτσι σε περίοδο έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας εκσφενδονίζονταν από τον κρατήρα του ηφαιστείου λάβες, πυροκλαστικά υλικά, ηφαιστειακή στάχτη, η οποία κάλυψε την πλούσια υποτροπική βλάστηση της περιοχής. Ταυτόχρονα με την ηφαιστειακή δράση δημιουργήθηκαν θερμά διαλύματα πλούσια σε διαλυμένο διοξείδιο του πυριτίου και έτσι άρχισε μια έντονη υδροθερμική κυκλοφορία. Τα τελευταία εισέδυσαν και διαπότισαν τα ηφαιστειακά πετρώματα, στα οποία ήδη βρίσκονταν οι κορμοί των δένδρων και έτσι άρχισε η διαδικασία της απολίθωσης, δηλαδή η αντικατάσταση μόριο προς μόριο, της οργανικής φυτικής ύλης από ανόργανα υλικά του περιβάλλοντος. Η μεγαλύτερη εμφάνιση των φυτικών λειψάνων και κορμών της Λήμνου παρατηρείται μέσα στους πυροκλαστικούς σχηματισμούς της ενότητας Ρωμανού, Βάρους, Κότσινα και Πορτιανού.  Χάρτης Απολιθωμένου Δάσους Λήμνου (οι κορμοί συμβολίζουν τα σημεία στα οποία βρέθηκαν απολιθώματα) Κατά την απολίθωση, η οποία στην περίπτωση του δάσους του Δήμου Μούδρου είναι τέλεια, διατηρούνται σε άριστη κατάσταση τα εξωτερικά μορφολογικά γνωρίσματα των κορμών των δέντρων, π.χ. οι αυξητικοί δακτύλιοι, αποτυπώματα φλοιού κ.λ.π. καθώς επίσης και η εσωτερική δομή του απολιθωμένου ξύλου, από τη μικροσκοπική μελέτη της οποίας προσδιορίζεται το γένος ή το είδος του απολιθωμένου δένδρου.  Παλαιοβοτανικά Ευρήματα Νεώτερες έρευνες του Πανεπιστημίου Αθηνών αποκάλυψαν νέα ευρήματα σε πολλές νέες θέσεις, με τη μορφή ιστάμενων κορμών, τμημάτων απολιθωμένων ξύλων, ριζικών κόμβων φοινίκων, Γυμνόσπερμων, Αγγειόσπερμων δένδρων καθώς επίσης και εκμαγεία απολιθωμένων φύλλων, καρπών και σπερμάτων υποτροπικών φυτών. Μέχρι πρότινος, όπως προκύπτει από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, εθεωρείτο ότι το απολιθωμένο Δάσος της Λήμνου αποτελούσε την προς τα δυτικά και βόρεια προέκταση του απολιθωμένου δάσους της Λέσβου. Και πράγματι αυτό ισχύει για την παλαιοχλωρίδα του Κατωτέρου Μειοκαίνου, η οποία έχει διατηρηθεί μέσα στα ηφαιστειοϊζιματογενή πετρώματα της περιοχής.  Τα πλούσια αυτά ευρήματα "μιλούν" για δάσος που είχε αναπτυχθεί σε συνθήκες υποτροπικού κλίματος πριν από 25 με 20 εκατομμύρια χρόνια. Οι πρώτες εκτιμήσεις γύρω από την ηλικία του αρχαιότερου αυτού απολιθωματοφόρου κοιτάσματος είναι σύμφωνες με την χρονολόγηση στο όριο Ηωκαίνου-Ολιγικαίνου, δηλαδή πριν από 34 με 30 εκατομμύρια χρόνια. Η παρουσία μαζί με τα παλαιοβοτανικά ευρήματα κι ενός μαλακίου που χαρακτηρίζει υφάλμυρο περιβάλλον απόθεσης δείχνει ότι η εν λόγω παλαιοχλωρίδα έχει αποτεθεί σε έναν παλαιοκόλπο της τότε εποχής και περιλαμβάνει είδη από Φοίνικες, Κωνοφόρα, Δαφνίδες και Φηγιίδες. Επίσκεψη στο Απολιθωμένο Δάσος Δήμου Μούδρου Σήμερα ο επισκέπτης της Λήμνου δεν έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις προκειμένου να επισκεφθεί το Δάσος και να ενημερωθεί γι' αυτό, παρότι η επιστημονική μελέτη της ευρύτερης περιοχής του απολιθωμένου δάσους Μούδρου Λήμνου βρίσκεται σε προχωρημένο επίπεδο. Μια από τις καλύτερες επιλογές σήμερα είναι η επίσκεψη στο Δημαρχείο του Μούδρου όπου παρουσιάζονται εντυπωσιακά ευρήματα από τις νέες ανασκαφές της ομάδας του Πανεπιστημίου Αθηνών από την ευρύτερη περιοχή του Μούδρου. Η Σημασία του Απολιθωμένου Δάσους Μούδρου Λήμνου Το απολιθωμένο δάσος θεωρείται από ειδικούς και ξένους ερευνητές ανεπανάληπτο γεωλογικό μνημείο και συγκεντρώνει σπάνια επιστημονικά δεδομένα. Πηγή: Ιστότοπος Πρώην Δημαρχείου Μούδρου  (Την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων που αντλήθηκαν από τον ιστότοπο την έχει κάνει ο  Καθηγητής Ευάγγελος Βελιτζέλος) (Υπεύθυνος για τα κείμενα και τους προσδιορισμούς που αντλήθηκαν από τον ιστότοπο είναι ο Δημήτριος Βελιτζέλος, Γεωλόγος, Παλαιοβοτανικός - με μικρή επεξεργασία από το συντάκτη του παρόντος ιστότοπου)

Ιστοσελίδα Γυμνασίου Μούδρου: https://sites.google.com/site/physikesepistemesgymnasio/limnepist/limne/sa

Το πλοίο της γραμμής

 

Του κ. Γιώργου Χρήστου  

 

ΠΡΙΝ ΠΕΝΗΝΤΑ τόσα χρόνια δυο καράβια εναλλάξ έκαναν το δρομολόγιο ΛΗΜΝΟΥ-ΠΕΙΡΑΙΑ .Το ΚΑΝΑΡΗΣ και το ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΣ,κατασκευής 1952 .Πανομοιότυπα, δοσμένα λέει από τους Ιταλούς για πολεμική αποζημίωση. Ήταν ψηλά σκαριά χωρίς καρίνα, μικρά σε σχέση με τα σημερινά και με λίγη θάλασσα, κουνούσαν πολύ άσχημα για τους ….αμάθητους. Πολύ σπάνια σε ταξίδι να μην πάθαινες στομαχικές διαταραχές.
ΤΑ ΘΥΜΑΜΑΙ σαν να είναι τώρα, καθισμένος με άλλα παιδιά στο λόφο του ΤΣΑΣ, να μπαίνει μεγαλόπρεπα στο λιμάνι και με αναμμένα όλα του τα φώτα, περίπου γύρω στις 8 και να φουντέρνει ανοιχτά ,χωρίς να πλευρίζει. Αμέσως να σπεύδουν οι μαούνες για να βγάλουν επιβάτες και προιόντα.
ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ στο λιμάνι γινόταν αληθινό πανηγύρι. Κόσμος που πήγαινε για βόλτα και για να χαζέψει τον ερχομό του πλοίου, αλλά και ταξιδιώτες ,που άλλοι έρχονταν και άλλοι έφευγαν. Ήταν σαν να λέμε το σπουδαίο γεγονός της μικρής τότε πόλης του ΚΑΣΤΡΟΥ, γι αυτό και όλο αυτό το σκηνικό.
ΔΕΚΑ ΤΟ ΒΡΑΔΥ το πλοίο σφύριζε τρεις φορές και αναχωρούσε για τη Μυτιλήνη που έφτανε στις 7 το πρωί. Η πεντάωρη καθυστέρηση είχε σα σκοπό να διεκπεραιώνουν οι Λημνιοί υποθέσεις τους αφού ήταν η έδρα του Νομού .Όλοι τρέχαμε για πατσά ή γάλα ύστερα από τις στομαχικές διαταραχές που είχαμε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
ΣΤΙΣ 2 ΜΕΤΑ το μεσημέρι αναχωρούσε για ΧΙΟ-ΠΕΙΡΑΙΑ ,όπου και έφτανε στις 7 το πρωί της ………..ΤΡΙΤΗΣ. Λογαριάστε πόσες ώρες ταξίδι και πόση ταλαιπωρία στους ανθρώπους η πλειονότητα των οποίων ταξίδευαν στο …κατάστρωμα..

Τα γεννητούρια της Δέσποινας

                                                           (φωτογραφία αρχείου)


Του κ. Γιώργου Χρήστου
 

ΣΥΝΤΑΞΙΔΕΥΑΜΕ με το Βασίλη τον Κλαπανίκο, με καταγωγή από το Κοντοπούλι, για την αγαπημένη μας ΛΗΜΝΟ και τον άκουγα με μεγάλο ενδιαφέρον να μου λέει παλιές ιστορίες από την Καλλιόπη και το Κοντοπούλι. Πρόσωπα, Κατοχή, σκληρή δουλειά, γεννήσεις, υλικό πολύτιμο για μένα. 
ΗΤΑΝ, μου διηγήθηκε, Ο ΜΗΝΑΣ του θερισμού, πάνω στη μεγάλη φούρια της γεωργικής εργασίας, πρίν από 65 τόσα χρόνια. Η Δέσποινα γυναίκα του Σάββα ήταν έγκυος κι ετοιμόγεννη. Κατέβηκε καθώς μου είπε η αδερφή μου στο γιατρό στο Κάστρο και ο γιατρός τη συμβούλεψε να κάτσει δυο τρεις μέρες στο Κάστρο γιατί δεν ήταν η ώρα της ακόμη για να γεννήσει. -Θα πάγου γιατρέ να ζμώσου κι θα ξαναέρτου. 
Ο Βασίλης μπαίνει στην ιστορία γιατί πήγε να φέρει στη μάντρα τη μαμμή από το χωριό, για να ξεγεννήσει τη Δέσποινα, γιατί την έπιασαν οι πόνοι. Όταν λοιπόν έφερε τη μαμή, βλέπει την Δέσποινα με μια τεράστια κοιλιά να σηκώνει την πινακωτή(ΠΝΑΚΟΥΤΗ) με καμιά δεκαριά ψωμιά και να τα πηγαίνει στο φούρνο. Αφου τέλειωσε η αποστολή του έφυγε για δικιά του δουλειά και γύρισε ύστερα από πέντε ώρες περίπου. Ο ΣΑΒΒΑΣ ,ο άντρας της ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ, είχε πάρει να θερίσει 20 στρέμματα κριθαριού ,στην περιοχή του Αγίου Νικολάου Κοντοπουλίου όπου και έμενε προσωρινά με την οικογένειά του, τα οποία θέριζε μόνος του για να γλυτώσει τα εργατικά. 
Ύστερα από πέντε ώρες γυρνώντας ο Βασίλης παρατηρεί από μακριά να είναι στο θερισμό μαζί με το Σάββα και μια γυναίκα. Σκέφτηκε πως θα ήταν η κόρη του η μεγάλη αλλά και πάλι αυτή ήταν μικρό κορίτσι και δεν θα μπορούσε να θερίσει. Από περιέργεια πηγαίνει κοντά για να δει ποια ήταν η γυναίκα που συντρόφευει το Σάββα στο θέρος. ΑΝΟΙΞΕ ΔΙΑΠΛΑΤΑ τα μάτια του από έκπληξη σαν είδε τη… Δέσποινα να θερίζει πέντε ώρες μετά τη γέννα της, γέννας ΤΡΙΩΝ παρακαλώ παιδιών.
Δυστυχώς το ένα, αγοράκι, πέθανε και έμεινα τα δυο κοριτσάκια. ΓΙΑΤΙ η δικιά μου έκπληξη θαρρείτε πως ήταν μικρότερη, τη στιγμή που δεν ήξερα πως γέννησε τρία παιδιά αφού εγώ γνώριζα μόνο τη Φωτεινή και τη Δήμητρα σαν δίδυμες. ΑΥΤΕΣ ΗΤΑΝ οι παλιές Λημνιές γυναίκες, οι οποίες είχαν ισότιμο με τον άνδρα λόγο μέσα στο σπίτι, αλλά στις γεωργικές εργασίες δεν έκαναν πίσω, έστω κι αν περνούσαν τη επώδυνη διαδικασία της γέννας.

«Δεν έχω παράπονο απ’ τον κόσμο. Έχω όμως παράπονα απ’ τη ζωή που δεν έζησα»

«Ο ΔΗΜΗΤΡΟΣ» 

Του Γ. Φίκαρη

Τον γνώρισα μικρό παιδί τη δεκαετία του 50 τσοπάνη και παραγυιό. Με γένια και μαλλιά ακούρευτα και αχτένιστα,γεμάτα άχυρα. Απλησίαστο, απόμακρο και καχύποπτο. Σχεδόν άγριο. Τα βράδυα δεν έμπαινε στο καφενείο του χωριού. Έβαζε τα δύο του χέρια στο τζάμι και προσπαθούσε να δει τι γινόταν στο εσωτερικό του καφενείου. Μετά,δειλά- δειλά ημέρεψε κι έμπαινε διστακτικά μέσα. Σε λίγο καιρό άρχισε να μιλά με τους χωριανούς. Άργότερα, έγινε ο μόνιμος και ο τελευταίος πελάτης του καφενείου, γιατί μετα τόν περίμενε το αφιλόξενο περιβάλλον της μάντρας. Κρεβάτι του το παχνί των ζώων, μια μεγάλη αστιβιά και ένα παλιοκούρελο για κατοσέντονο. Τούς χειμώνες, με τις τότε μακροχρόνιες παγωνιές, έμπαινε στην αχυρώνα και σκεπάζονταν με άχυρο μέχρι το λαιμό για να μήν κρυώνει.Εκεί πέρασε πολλά απ τα παιδικά, τα εφηβικά και τα υπόλοιπα μέχρι τα τριάντα του.

Στη Λήμνο, τη μεταπολεμική περίοδο η ανέχεια των οικογενειών που δεν είχαν η είχαν μικρό κλήρο, τις ανάγκαζε να στέλλουν τα παιδιά τους σε άλλλες με πρόβατα και χωράφια. Αυτούς που έλεγαν κεχαγιάδες. Αυτό ήταν το «στηχισμα». Ένα είδος προφορικής συμφωνίας, που γινόταν στο πανιγύρι της Παναγίας του 15Αύγουστου. Δέν υπήρχε χρηματικό ποσό στη συμφωνία. Μιά φορεσιά, ένα ζευγάρι λαστιχένια παπούτσια,τρία «πινάκια» στάρι η κριθάρι, άντε και κανένα αρνί.Δουλειά; όσο άντεχες.Τσοπάνος για τα πρόβατα, βολευτής των άλλων ζώων, και όλες τις άλλες κτηνοτροφικές και αγροτικές δουλειές του δυνάστη κεχαγιά.

Στό καφενείο τον αντάμωνα σχεδόν καθε μέρα.Καμιά φορά πίναμε και από ένα ρακί και λέγαμε ιστορίες του κυνηγιού, που ήταν χόμπυ και των δύο. Εκείνη τη μέρα φάνηκε ότι ήθελε να πει και να ξεσπάσει. Έτσι δεν άργησε να αρχίσει :

«Από οκτώ χρόνων «στηχιμένος», μου είπε. Τσοπανέρι σε ξένα χέρια, μακρυά απ το κόσμο. Έφτασα σχεδόν στα 30 μου για να αρχίσω να σκέπτομαι ότι πρέπει να καλλιτερέψω τη ζωή μου και να πάω κοντά στον υπόλοιπο κόσμο. Μέχρι τότε δεν είχα κοιμηθεί σε κρεβάτι. Ούτε καν σε στρώμα. Το καλοκαίρι λίγες αστιβιές σε ένα παχνί και ένα παλιοκούρελο για κατοσέντονο να μην με αγκυλώνουν. Και το χειμώνα, χωνόμουν στο άχυρο του αχυρώνα μέχρι το λαιμό για να μην κρυώνω.

Νερό δεν είχε στη μάντρα. Από ένα ξεροπήγαδο έβγαζα λίγο νερό και το έριχνα στα μούτρα μου για να ξενυστάξω. Έπλενα το σώμα μου μόνο το καλοκαίρι, που κουρεύαμε τα πρόβατα και τα πηγαίναμε στη θάλασσα και τα κάναμε μπάνιο. Το φαί σκέτο ξερό ψωμί. Σπάνια λίγο τυρί γεμάτο απίδαλους ή καμιά παστή σαρδέλα. Ούτε τσορβά , ούτε ζεστό.Μαγειρεμένο ποτέ. Καμιά φορά στα κρυφά έβγαζα λίγο γάλα από καμιά προβατίνα και βουτούσα το ξερό ψωμί. Κάποτε με προλάβε ο κεχαγιάς και κλώτσησε το τσίγκινο πιάτο με το γάλα και το ψωμί. Σημάδι ότι δεν έπρεπε να το ξανακάνω.

Στα τριάντα μου, καταφρονεμένος και ξεχασμένος ακόμα και από τους γονείς και τ’ αδέλφια μου, αποφάσισα να πλησιάσω τους ανθρώπους και να γίνω σαν κι αυτούς. Άρχισα να πηγαίνω σε κάθε είδους μεροκάματο και δυνατός και φιλότιμος όπως ήμουν, έγινα περιζήτητος και άρχισα να μαζεύω χρήματα. Πρώτο μεροκάματο 12 δρχ. Βρήκα μια κοπελούδα και παντρεύτηκα . Έκαμα κι ένα παιδί. Δεν ήταν τυχερό. Τήν έχασα πολύ γρήγορα κι έφυγα για τη χώρα όπου κατάφερα να μπώ στο σωματείο των λιμενεργατών-εκφορτωτών και το μεροκάματο έγινε τότε καλό.Τις μέρες που δεν είχε καράβι δούλευα στα φορτηγά, στα εμπορικά και όπου αλλού εύρισκα. Κοιμόμουν σ’ ένα καλύβι, μέχρι που βρήκα μια δεύτερη σύντροφό και μετακόμισα στο σπίτι. Δόξα το θεό, και λεφτά έκαμα και το παιδί βοήθησα και το τακτοποίησα και ζώ καλά γεράματα. Έχω όμως παράπονα απ’ τη ζωή για τα νειάτα που δεν έζησα, δεν χάρηκα κι εγώ σαν όλους τους άλλους.

«Ας είναι καλά ο κόσμος. Δεν έχω παράπονο από κανένα», έκλεισε την κουβέντα του εκεί. Σηκώθηκε , με χαιρέτησε και έφυγε αμίλητος.