Κυκλώνας στην πλώρη μας- Του Γ. Φίκαρη

Πώς είναι να είσαι στα αλήθεια στο μάτι του κυκλώνα;

Μια καινούρια ιστορία μιας άλλης εποχής, γεμάτη εξωτισμό, ζωηρές περιγραφές, αγωνία και  στιγμές δαρμένες από τη θάλασσα, τους μουσώνες, τους κυκλώνες, το πούσι και όλα αυτά που αποτελούν το σκηνικό μέσα στο οποίο κυλάει η ταραχώδης ζωή του ναυτικού σε μέρη μακρινά.

Ακολουθεί η αφήγηση:

 

MV Αναστασία, πρώην FREDRIK RAGNE

Χειμώνας 1968. Φορτώσαμε ξυλεία απ’ το Λονδίνο για το WALVIS BAY της Νότιας Αφρικής.

Πέρασμα από τα μόνιμα ομιχλώδη στενά της Μάγχης, το Ουσάν και μετά στην ανοικτή θάλασσα. Στον πάντα φουρτουνιασμένο ΜΠΕΙ, το Βισκαϊκό Κόλπο της ακτογραμμής Γαλλίας, Ισπανίας.

Το όνομά του έχει γίνει θρύλος για κάθε ναυτικό. Όλοι έχουν και από μια κακή εμπειρία στα περάσματά του. Τον περάσαμε σχεδόν ήρεμο, περάσαμε και το Φινιστέρο, τις  πορτογαλλικές ακτές, έξω απ’ το Γιβραλτάρ και το Μαρόκο και πιάσαμε τα Κανάρια Νησιά, το Las Palmas, όπου σταματήσαμε να πάρουμε bunkers (καύσιμα, νερό και τρόφιμα). Λιγόωρη διαμονή, αρκετή για μια μικρή ξενάγηση και ένα ποτό.

Αναχωρώντας, πήραμε την κόστα όλης της Δυτικής Αφρικής με το θερμόμετρο να ανεβαίνει κατακόρυφα, με αποκορύφωμα τον Ισημερινό, όπου η θερμοκρασία φτάνει πολλές φορές και τους 50 βαθμούς. Η περιοχή απ’ τα Κανάρια και όλη την Κεντρική Δυτική Αφρική γεμάτη ψαράδικα, ανάμεσά τους και πολλά ελληνικά που εφοδιάζουν την αγορά μας με τα ψάρια, τις γαρίδες και τις καραβίδες του Ατλαντικού.

Μετά τον ισημερινό, η αντίστροφη πορεία του θερμομέτρου. Με το μεγάλωμα του πλάτους του ωκεανού, πτώση και του θερμομέτρου μέχρι να έλθει στα ίσα του, πιάνοντας τη Νότια Αφρική και το Walvis Bay.

Τελειώνοντας την εκφόρτωση στο  Walvis Bay, πήραμε εντολή να πάμε νότια. Εν πλω, ειδοποιηθήκαμε ότι το καράβι χρονοναυλώθηκε στη γραμμή: Κόστα της Νότιας Αφρικής, Μαδαγασκάρη και τα νησάκια βορειοανατολικά στον Ινδικό. Τον Μαυρίκιο και το Ρενιόν ή Ρεγουνιόν (Saint Denis).

Πορεία νότια και μετά ανατολική-νοτιοανατολική. Πρώτος στόχος να πιάσουμε τη Νότιο Αφρική και το Capetown, με το θερμόμετρο να συνεχίζει να ακολουθεί την πορεία του πλοίου, να ανεβαίνει και να κατεβαίνει.

Περάσαμε το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος και το νοτιότερο σημείο της Αφρικής, το Cape Agulhas, εκεί που συναντά κανείς το Agulhas current, το πιο γνωστό ωκεάνιο ρεύμα, μετά το Gulf Stream και το Kuro Shio. Το πιο δυνατό αυτό ρεύμα, νοτιοδυτικής κατεύθυνσης ξεκινά πάνω από το στενό Μοζαμβίκης-Μαδαγασκάρης και ακολουθώντας τα παράλια της Νοτίου Αφρικής ξεθυμαίνει στο Νότιο Ατλαντικό.

Το κακό είναι ότι όταν συναντηθεί με  πολύ δυνατό νοτιοδυτικό άνεμο (δηλαδή κόντρα άνεμο, βορειοανατολικής κατεύθυνσης) δημιουργούνται υπερβολικά μεγάλα κύματα που έχουν το όνομα abnormal waves! Πραγματικά «ΥΔΑΤΙΝΑ ΤΕΙΧΗ». 

Για λίγες μέρες πορεία ανατολική. Θα αφήναμε πίσω μας τη Νότιο Αφρική. Μετά πάλι στροφή και πορεία βορειοανατολική, στο νησί «γίγας» Μαδαγασκάρη.

Όλη αυτή η ανωμαλία των συνθηκών της θάλασσας της περιοχής πιθανόν να δημιουργεί και τους περίφημους μουσώνες, κυκλώνες μικρότερης κλίμακας, που χωρίζονται σε χειμερινούς και θερινούς, ανάλογα με το χρόνο που δημιουργούνται. Οι χειμερινοί μικρότερης έντασης και επηρεάζουν τις ακτές και τις θάλασσες της Κίνας και της Ινδίας και οι θερινοί δημιουργούνται νοτιότερα και έχουν διεύθυνση βορειοδυτική, με πορείες που θα μπορούσαν να συγκλίνουν με την πορεία του βαποριού πριν ή μετά τη Μαδαγασκάρη, προς τα δύο μικρότερα νησιά του προορισμού μας.

Το Capetown στο πασίγνωστο «ακρωτήριο της καλής ελπίδας» είναι μια πολύ όμοφρη πόλη με κλίμα περίπου ίδιο με την περιοχή μας και με πολλούς έλληνες μετανάστες. Η άφιξη στο λιμάνι αυτό δίνει και την αλλαγή του τοπίου και του πολιτισμού, από τη φτώχια και τη δυστυχία της Δυτικής Αφρικής, ο πολιτισμός της Δύσης.

Αυτό, βέβαια σε ό,τι αφορά τους λευκούς κατοίκους, που κατείχαν την εξουσία και διοικούσαν. Οι μαύροι ζούσαν σε ξεχωριστές συνοικίες με επίπεδο ζωής ίδιο με τους μαύρους της Δυτικής Αφρικής. Το Άπαρτχαϊντ στο ζενίθ. Παντελής απαγόρευση κάθε είδους επαφής στα σημεία των λευκών (μαγαζιά, καφετέριες, τουαλέτες κλπ). Εξαίρεση η εργασία για λογαριασμό των λευκών. Υπηρέτες στα σπίτια τους και εργάτες στα μαγαζιά και εργοστάσιά τους.

Αργότερα, στο DURBAN συνέβη ένα περιστατικό που αναδείκνυε και την αξία της ζωής ενός μαύρου στη Νότια Αφρική και μου έδειξε από τα πολύ νεανικά εκείνα χρόνια ότι η αξία της ζωής του ανθρώπου δεν μετριέται παντού τα ίδια.

 Στην εκφόρτωση, σπάζοντας μια σαμπανιά τσουβάλια πάνω απ’ το αμπάρι, καταπλάκωσε έναν άτυχο μαύρο εργάτη. Οι άνθρωποι του καραβιού κι ο καπετάνιος έτρεξαν να βοηθήσουν, αλλά μάταια. Ο άνθρωπος είχε σκοτωθεί. Ο καπετάνιος θορυβημένος απ’ το γεγονός, αναζήτησε τις αρχές και προσπάθησε να δώσει εξηγήσεις. Οι αρχές ψυχρές και ψύχραιμες του είπαν να ηρεμήσει. Το γεγονός αποσοβήθηκε, η υπόθεση έκλεισε. Έτσι, χωρίς ανακρίσεις, έρευνες και απόδοση ευθυνών και δικαιοσύνης.

Φορτοεκφορτώνοντας περάσαμε απ’ το Port Elizabeth και το East London και φτάσαμε στο DURBAN. Επίσης μεγαλούπολη και μεγάλο λιμάνι της Νότιας Αφρικής, με πολύ ελληνισμό. Μετά κροσάραμε το στενό της Μοζαμβίκης (Mozambique channel), που το ονομάζουν «σπίτι των κυκλώνων» και των δυνατών ρευμάτων και σε 4-5 μέρες φθάσαμε στο Tamatave.

Στη Μαδαγασκάρη,  το τέταρτο σε μέγεθος νησί στον κόσμο, με τα διαφορετικά κλίματα ανά περιοχή και κατοίκους που φαίνονται να προέρχονται από πολλλά μέρη του πλανήτη. Εκεί άλλαζε πάλι το τοπίο. Φτώχεια, κακομοιριά και δυστυχία. Γέμιζε το καράβι ντόπιες και ντόπιους. Ο καθένας τους με διαφορετικό τρόπο έψαχνε τον επιούσιο. Μικροπωλητές, λαθρέμποροι, καλλιτέχνες με πίνακες ζωγραφικής και μικρά αγαλματίδια και ένα σωρό άλλα είδη. Γυναίκες φορτωμένες με πανέρια με εξωτικά φρούτα και καραβίδες και γαρίδες σε μέγεθος αστακού. Τις μάζευαν έξω απ’ το λιμάνι , σε μια έκταση γεμάτη δέντρα, μέσα στο νερό.

Όταν τα νερά τραβιούνταν, οι καραβίδες και οι γαρίδες έμπλεκαν στις πολυάριθμες ρίζες τους. Τις μάζευαν και μας τις πουλούσαν. Αποτελούσαν τον καθημερινό μεζέ στα τσιμπούσια που μας διοργάνωνε ο μάγειρας, ένα γεροντάκι από την Κίμωλο.

Μέχρι τότε αγνοούσα την έννοια της λέξης «κρεολή». Ήξερα ότι αναφέρεται σε μορφή γυναίκας, χωρίς να γνωρίζω τα χαρακτηριστικά της. Είδα, λοιπόν, πολλές κοπέλες αναμεμιγμένες με μαύρες και κίτρινες, με κατάλευκο χρώμα, ξανθές και κοκκινομάλλες. Εμφάνιση δηλαδή Ευρωπαίας ή Αμερικάνας. Εκ των υστέρων κατάλαβα ότι πρόκειται για μιγάδες, αλλά με πολύ έντονα χρώματα του δέρματος και των μαλλιών. Φάνταζαν ανάμεσα στις υπόλοιπες και το έδειχναν και οι ίδιες, ότι θεωρούσαν δηλαδή τον εαυτό τους σαν κάτι διαφορετικό απ’ τις άλλες.

Αναχωρώντας βορειονατολικά 3-4 μέρες ταξίδι φτάσαμε στο νησί που σήμερα διαφημίζεται σαν ένας από τους καλύτερους τουριστικούς προορισμούς. Νησί παραδεισένιο σε ομορφιά, που ακόμη όμως δεν είχε αρχίσει να αναπτύσσεται τουριστικά, το Mauritius. Φτώχεια και κακομοιριά και κάπου-κάπου κάποιο ξενοδοχείο ή κατοικίες λευκών, ανάμεσα σε καλύβες και φοίνικες.

Οι κάτοικοί του, όλων των φυλών της γης. Κίτρινοι, μαύροι, λευκοί ευρωπαίοι και Ινδοί. Οι Ευρωπαίοι και οι Ινδοί αποτελούσαν την ελίτ του νησιού, ασχολούμενοι με το εμπόριο και τις εν γένει μπίζνες του νησιού.

Ήταν η εποχή των νοτίων μουσώνων. Χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή στα μετεωρολογικά δελτία για την παρακολούθηση δημιουργίας και εξέλιξης κάθε μουσώνα. Κάθε χρόνο δημιουργούνται αρκετοί. Σε κάθε έναν έβαζαν κάποιο όνομα, αρχίζοντας από το Α.

Μετεωρολογικά δελτία παίρναμε από έναν εγγλέζικο παράκτιο σταθμό, εγκατεστημένο στο νησί Mauritius. Αυτός ήταν ο καθιερωμένος και αξιόπιστος μετεωρολογικός σταθμός για όλα τα καράβια. Νότια και σε μικρή απόσταση ήταν και το νησάκι REUNION, γαλλική αποικία που διέθετε γαλλικό μετεωρολογικό σταθμό, ο οποίος μετέδιδε μετεωρολογικά δελτία στα γαλλικά. Τα δύο αυτά νησιά είχαν κάτι το διαφορετικό, όπως και κάθε πρώην γαλλική αποικία από μία εγγλέζικη. Οι Γάλλοι άφησαν πίσω τους ένα καλύτερο επίπεδο ζωής στους ντόπιους. Εκτός των άλλων, σε κάθε καλύβα ή σπιτάκι υπήρχε κεραία της τηλεόρασης και το ντύσιμο και η συμπεριφορά τους αντανακλούσε γαλλικό πολιτισμό. Σε αντίθεση με τους Εγγλέζους, που άφησαν αγράμματους ιθαγενείς και χειρότερο γενικά περιβάλλον.

Σχεδόν πάντα, ταξιδεύαμε με ένα άλλο καράβι, ναυλωμένο από την ίδια εταιρεία, και πολλές φορές μιλούσαμε με τον ασυρματιστή, που ήταν Ινδός, για θέματα των καραβιών. Για φορτία, λιμάνια και για κάθε άλλο θέμα που απασχολούσε εμάς ή το καράβι.

Εκείνη τη μέρα είχα πάρει το πρωινό μετεωρολογικό δελτίο και το είχα παραδώσει στη γέφυρα. Έδειχνε κυκλώνα (μουσώνα) αρκετά μίλια μακριά μας, που δεν συνέκλινε στην πορεία μας. Απλώς έπρεπε να τον παρακολουθούμε, γιατί πολλές φορές αλλάζουν κατεύθυνση ξανά και ξανά, μέχρι να «σκάσουν» στις απέναντι στεριές της Ινδίας, της Κεϋλάνης και της Κίνας. Το είπα και στον καπετάνιο και το συζητήσαμε στη γέφυρα.

Στη συζήτηση, όμως, με τον ινδό συνάδελφο, με ρώτησε από ποιον σταθμό παίρνω μετεωρολογικό δελτίο. Μου είπε, λοιπόν, ότι αυτός συνηθίζει να παίρνει δελτίο απ’ τον γαλλικό του REUNION ως πιο αξιόπιστο. Μου πρότεινε να τον προτιμώ και μου το μετέδωσε για να το συγκρίνω. Είδα, λοιπόν, χοντρικά, ότι τα δύο στίγματα του κυκλώνα διέφεραν. Του γαλλικού σταθμού ήταν πολύ κοντά μας. Αν συνεχίζαμε αυτή την πορεία θα πέφταμε πάνω του.

Έτρεξα λοιπόν στον καπετάνιο, που ήλθε τρέχοντας στο chartroom και διαπίστωσε πράγματι ότι πηγαίναμε κατ’ ευθείαν στο «στόμα του λύκου». Ο καιρός είχε αρχίσει να χαλά πολύ πιο πριν, είχε αρχίσει να αλλάζει η ατμόσφαιρα. Σιγά-σιγά σκοτείνιαζε, αισθανόσουν μια τρομερή υγρασία και το τέλος του ορίζοντα φάνηκε να μαυρίζει. Κάτι άλλαζε ώρα με την ώρα. Ο φόβος είχε αρχίσει να φωλιάζει μέσα μας και δημιουργούσε απερίγραπτα συναισθήματα. Ο καπετάνιος έδωσε αμέσως εντολή στον ανθυπολοχαγό. Αλλαγή πορείας 180 μοιρών. Πορεία προς τα πίσω. Ήταν φανερό ότι πλησιάζαμε τον μουσώνα Enty.

Πέρασαν λίγες ώρες με την ίδια σταθερή εικόνα. Μετά άρχισε να αλλάζει προς το καλύτερο. Άρχισε να αραιώνει η θολούρα, σταμάτησε το βουητό και αραίωσε το πούσι και η υγρασία. Έτσι αρχίσαμε κι εμείς να συνερχόμαστε.

Το επόμενο δελτίο έδειχνε τον κυκλώνα να πηγαίνει πάνω στο Mauritius, αρκετά μίλια μπροστά μας. Με μικρή ταχύτητα αρχίσαμε να τον ακολουθούμε από απόσταση, παρακολουθώντας τα δελτία και των δύο σταθμών της περιοχής και συζητώντας με παραπλέοντα πλοία.

Σ’ αυτές της περιπτώσεις των χαμηλών βαρομετρικών πιέσεων, όπως και του κυκλώνα, μια πρακτική παρακολούθησή τους είναι η παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής πίεσης. Με το δάχτυλο χτυπάς την επιφάνεια του τζαμιού του οργάνου και βλέπεις τον δείκτη προς τα πού πάει να κινηθεί. Προς τα κάτω ή προς τα πάνω. Προς τα πάνω σημαίνει άνοδος της ατμοσφαιρικής πίεσης, καλυτέρευση του καιρού και προς τα κάτω επιδείνωση. Ήταν η μόνη ενέργεια που έδειχνε κάτι. Αν πλησιάζεις ή απομακρύνεσαι απ’ το ένα βαρομετρικό χαμηλό.

Όταν από όλες αυτές τις ενέργειες σιγουρευτήκαμε ότι απομακρυνθήκαμε αρκετά, ξαναγυρίσαμε προς το νησί και σιγά-σιγά φτάσαμε. Ο Enty είχε απομακρυνθεί αρκετά μίλια. Με μικρή ταχύτητα και μεγάλη προσοχή πλησιάσαμε το νησί, ειδοποιώντας τον πιλότο που θα μας έβαζε στο λιμάνι.

Ο πιλότος όμως που ήλθε να μας βάλει στο λιμάνι είπε ότι δεν μπορούμε να μπούμε σε αυτό. Γιατί ο κυκλώνας είχε αλλάξει πάλι πορεία και πιθανόν να επηρεάσει και το νησί. Μας σύστησε να πάμε απ’ την αντίθετη μεριά του νησιού και να περιμένουμε. Δεν είχαμε άλλη λύση, αυτό κάναμε. Και ευτυχώς.

 Σε μερικές ώρες ξανανιώσαμε τη θολούρα, το βούισμα και την υγρασία και ξαφνικά μας κάλυψε το πούσι. Δεν έβλεπες ούτε την πλώρη. Μια παράξενη μπουνάτσα, ησυχία και πούσι να μη βλέπεις τη μύτη σου.Και στο βάθος, ένα βουητό σαν βρυχηθμός άγριου ζώου.

Μείναμε όλη τη νύχτα εκεί ξάγρυπνοι στην ησυχία, χωρίς να ξέρει κανείς αν κάναμε το σωστό, αυτό που έπρεπε. Ακόμη και τις συνομιλίες τις περιορίσαμε. Ο καπετάνιος πηγαινοερχόταν, συνομιλούσε με όποιον έβρισκε μπροστά του και περιεργαζόταν το ραντάρ, το υγρόμετρο, το μετεωρολογικό δελτίο και το χάρτη.

Ξημέρωσε ο Θεός τη μέρα. Άρχισε ο ήλιος να ανατέλλει όπως τις άλλες μέρες, ο ορίζοντας καθάρισε, άρχιζε να δημιουργείται ένα μικρό κυματάκι και μπήκαμε στις κανονικές καιρικές συνθήκες του Ινδικού. Είχαν αλλάξει όλα. Ήλιος και ζ΄στη και γύρω μας χαρούμενη η φύση. Οι καρδιές όλων στη θέση τους. Το φόβο και το άγχος όλων μας αντικατέστησε η χαρά και η αισιοδοξία.

Μπαίνοντας στο λιμάνι είδαμε την κατάστασή του. Δεμένα με χοντρές καδένες καράβια, είχαν κολλήσει το ένα πάνω στο άλλο, ενώ άλλα μικρότερα ήταν βουλιαγμένα και αναποδογυρισμένα. Καταστροφή.

Και το κυριότερο. Το αδελφό καράβι που μας ειδοποίησε, τσακισμένο δίπλα στον ντόκο, με μισή γέφυρα και μια βάρκα χαμένη. Ο Έντυ το είχε ανακαλύψει και το «περιποιήθηκε» αναλόγως.

Έμεινε ανεξήγητη η απορία όλων μας γιατί εμάς δεν μας βρήκε. Μόνη εξήγηση η άποψη του καπετάνιου, που σαν πιο έμπειρη τη δεχτήκαμε. Βρεθήκαμε στο μάτι του κυκλώνα. Μόνο εκεί υπάρχει η άπνοια και όλα τα άλλα φαινόμενα που ζήσαμε.

Στο λιμάνι μάθαμε ότι και αν είχαμε προλάβει να μπούμε και να δέσουμε, πάλι έξω θα μας έβγαζαν. Γιατί εκεί θεωρείται πιο ασφαλής θέση και πιθανό ναυάγιο θα έκλεινε το λιμάνι.

Είναι απίστευτα ανυπολόγιστη η δύναμη της θάλασσας. Αν την υποστείς, την νιώθεις, την καταλαβαίνεις. Αν δεις τις συνέπειες μένει ανεξήγητη. Δεν μπορείς να παραδεχτείς το μέγεθος των καταστροφών που μπορεί να προκαλέσει. Να πάρει μαζί της ένα μέρος της γέφυρας, τις βάρκες με τα καπώνια τους, που είναι φτιαγμένα με ατσάλι τουλάχιστον τριάντα πόντων. Τα έκοψε σαν ένα αγγούρι που κόβει κανείς με το μαχαίρι.

Γι’ αυτό λένε ότι τη θάλασσα πρέπει να τη σέβεσαι και να τη φοβάσαι. Οι δυο αυτοί λόγοι είναι και οι  αιτίες των περισσότερων ναυαγίων. Γι’ αυτό και όλα τα πορίσματα που θέλουν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα την κατονομάζουν ως αίτιο. Αυτή και το ανθρώπινο λάθος. Είναι ο σπουδαιότερος λόγος που μπορεί να εξηγήσει κάθε καταστροφή. Και το εκμεταλλεύονται.

Ο ναυτικός στο λιμάνι όλα τα ξεχνά. Η ησυχία και η σιγουριά του λιμανιού ξυπνά όλα τα καλά ένστικτα και συναισθήματα. Οι νέοι ψάχνουν τη διασκέδαση και οι πιο μεγάλοι αρκούνται σε κάποιο τσιμπούσι και μια μικρή διασκέδαση το βράδυ. Στο τέλος ξαναρχίζει και η θύμιση της οικογένειας, της ξενιτιάς και του νόστου. Και μετά, δίπλα στην κουκέτα τους και τις φωτογραφίες, καμιά φορά ανοίγουν διάλογο μαζί της. Μόνη ευχάριστη αναμονή η αλληλογραφία και η επικοινωνία με κάποιο τηλεφώνημα απ’ το καράβι ή τη στεριά. Τα κινητά και τα δορυφορικά δεν υπήρχαν τότε.

Για λίγες μέρες φύγαμε για το REUNION και τελειώνοντας άρχισε η επιστροφή. Εξωτικό φτωχό νησί που η μοναδικότητα του γαλλικού γούστου το είχε μετατρέψει σε υπέροχο τόπο διασκέδασης. Εστιατόρια και μπιστρό που θυμίζουν Γαλλία, με πελάτες αριστοκράτες Γάλλους και αποίκους.

Και μετά η επιστροφή. MAURITIUS, TAMATAVE, DURBAN, EAST LONDON, PORT ELIZABETH και  CAPE TOWN.

Η εικόνα του περασμένου στα καράβια χάνεται. Μοιάζει με μακρινή ανάμνηση μπροστά στην αναμονή του καινούριου. Η ρουτίνα και η διαφορετικότητα των συνθηκών είναι δυο πράγματα που ενώνονται στο μυαλό του ναυτικού και τον κάνουν άβλητο, στυγνό επαγγελματία. Κάπου, κάποτε μένουν μακρινές αναμνήσεις που μια μέρα θα τις θυμάται και θα τις εξιστορεί.